Ma'rifatparvar shoir va yozuvchi Hamza Hakimzoda Niyoziy 1915 - 1916-yillarda nashr etilgan «Milliy ashulalar» uchun milliy she'rlar majmuasi, «Oq gul», «Qizil gul», "Sariq gul» kabi she'riy to'plamlarida va «Yangi saodat» kabi nasriy asarlarida o'zining jadidlarga hos g'oyalarini ilgari surgan. Hamza shu davrda yozilgan «Yig'la, Turkiston», «Oqibatsiz Turkiston», «Vatandoshlarimga xitob», «Dardiga darmon istamas» kabi she'rlarida xalqning «ruhsiz tandur, xanjar ursa qonu sochulmas» holiga kelganligidan oh-zor chekadi, uni xurofot va jaholat botqog'idan chiqib, taraqqiy etgan xalqlar qatoridan o'rin olishga davat etadi. Shuningdek, «Ilm hidoyati», «Normuhammad domlaning kufr xatosi», «O'ch» va «Zaharli hayot», «Boy ila xizmatchi», «Kim to'g'ri», «Tuhmatchilar jazosi», «Maysaraning ishi», «Paranji sirlari» kabi ilk dramalarida ham zulm va xurofotdan xalos bolishning birdan-bir yo'li ma'rifatdadir, degan fikrni olga surishga harakat qiladi.