Abdulla Qahhor: Sarob (qattiq muqova)

Abdulla Qahhorning “Sarob” romanini o‘zbek va qardosh xalqlarning bir qancha adiblari o‘zlari uchun mahorat maktabi, deb bilganlar. Asardagi chuqur psixologik tahlil namunalaridan, xarakter va holat yaratish usullaridan, syujet va kompozitsion yaxlitlikka erishish yo‘llaridan, ayniqsa, badiiy tilning jozib tovlanishidan saboq olganlar va olmoqdalar. Roman yaratilgan paytidan buyon adabiyotshunoslikning diqqat markazidan tushmay, hali-hamon qizg‘in bahslarga sabab bo‘lmoqda. Asarning g‘oyaviy-badiiy xususiyatlaryni jiddiy va batafsil tahlil qilgan adabiyotshunoslar O. Sharafiddinov, M. Qo‘shjonov, U. Normatov, V. Smirnova, M. Sultonova ishlari, nafaqat qahhorshunoslikning, balki o‘zbek romanshunosligining ham salmoqli yutuqlari bo‘lib qoldi. Biroq “Sarob”ga oid maqolalarda romanning yozilish tarixi, muallifni bu ishga jazm etishida hal qiluvchi rol o‘ynagan sabablar haqida bir-birini takrorlovchi taxminiy mulohazalardan nariga o‘tilmagan. Xususan, ushbu masala ko‘tarilganida adabiyotshunoslarimiz A. Qahhorning «Bir xatga javob»idagi quyidagi qisqa izohni keltirishadi: «30-yillarning boshlarida taqdir meni burjo‘a millatchilariga ro‘para qildi, bular mening nafrat va g‘azabimni qo‘zg‘atdi, yaʼni muvozanatimni buzdi. Men o‘zimda uyg‘ongan bu tuyg‘uni boshqalarda ham uyg‘otishga yengib bo‘lmas xohish sezdim. Buning natijasi bo‘lib “Sarob” romani vujudga keldi».