Франц Кафка: Жараён

«Жараён» осон ўқиладиган роман эмас. Ўқиш мураккаб, тушуниш учун меҳнат қилиш керак. Таҳлил учун эса вақт лозим. Мутолаага киришар экансиз, чалғишингиз ёки диққатсизлигингиз бутун жараённи қайта ўқишга «мажбур қилиши» мумкин. Жумла тузилиши, тасвирлар, ёндашув бошқа қайсидир ёзувчи услубини эслатмайди. Буни адибнинг ўзи «Ёзганларим ғалати», дея изоҳлаган.

Эрих Фромм «Жараён»ни энг узун туш, деб таърифлагани бежиз эмас. Чунки Йозеф тўхтаб қолган вақтнинг ҳаракатланиши, яъни жараёнга айланишини узоқ кутади. Ўзининг ҳибсга олиниш сабабини тушуниб етмаган асар қаҳрамони нафақат туш ва ҳуш оралиғида яшайди, балки қаршисидаги саволларга жавобни ҳам ҳаётдан эмас, тушдан излайди... Ниҳоят, топади!

Мутолаадан сўнг амин бўласизки, Франц Кафка мураккаб услубга эга ёзувчи сифатида туш ва ҳуш оралиғидаги ягона ҳақиқатни – «Жараён»ни ортиқча бўёқларсиз, адолат тарозисида дунёга келтирган!