Jon G. Miller: SOS! Savol ortidagi savol

Odamda masʼuliyat hissi boʻlmasligi aybni birovga toʻnkash, oʻzini jabrdiyda his etib norozi boʻlish, oxir-oqibat ishni ortga surishga sabab boʻladi. Shaxsiy javobgarliksiz hech bir kompaniya yoki inson erkin bozorda muvaffaqiyatli raqobatlashishi, oʻz oldiga qoʻygan maqsad-vazifalariga erishishi, mukammal xizmat koʻrsatishi, ajoyib jamoaviy ishda qatnashishi va odamlarni professional oʻstirishi ehtimoldan juda yiroq.

Jon G. Millerning fikricha, kompaniyalar jabr koʻrayotgan bu muammolarni kimnidir ayblash orqali hal qilib boʻlmaydi. Masalaning chinakam yechimi har birimiz shaxsiy javobgarlikni his etganimizdagina topiladi. Miller oʻzining ushbu kitobida “Nima uchun hammasini biz bajarishimiz kerak?” yoki “Aybdor kim oʻzi?” singari salbiy va notoʻgʻri berilgan savollar odamlarda masʼuliyat yetishmasligidan darak beradi, deydi. “Vaziyatni yaxshilash uchun nima qila olaman?” yoki “Men qanday hissa qoʻshishim mumkin?” kabi toʻgʻri savollar esa hayotimiz va jamoamizni ham oʻzgartirib yuboradi.

Qisqa, tushunarli va amaliy, “SOS! Savol ortidagi savol” ajoyib natijalarga olib kelishi mumkin boʻlgan kundalik hayotga shaxsiy javobgarlikni qoʻllash usulini taqdim etadi: muammolar hal qilinadi, toʻsiqlar yoʻqoladi, xizmat yaxshilanadi, jamoaviy ish samarasi ortadi va odamlar oʻzgarishlarga moslashadi.

Kitobning kirish qismi:

Qayoqqa ketdi...

Xyuston shossesidagi e’lonlar taxtasida ushbu savol paydo bo‘ldi:
“Mas’uliyat hissi qayoqqa ketdi?”

E’lonni u yerga kim ilganini bilmayman, ammo u ko‘zimga cho‘g‘day ko‘rindi. U bejiz ayni haqiqatdek ko‘rinmagandi. Mas’uliyat hissi qayoqqa ketdi? Nega bugun odamlar o‘z muammolari, hislari va qilmishlari uchun boshqa kimnidir yoki nimanidir ayblashdan nariga o‘tolmayotgandek tuyulyapti?

Mana, bunga ayrim misollar:
Gaz quyish shoxobchasidagi do‘kondan qahva izla- yotgandim, lekin grafin bo‘sh ekan. Shundan so‘ng peshtaxta ortidagi kishiga “Ma’zur tutasiz, idishda qahva yo‘q ekan”, – deya murojaat qildim. U o‘zidan nari borsa, 4,5 metr uzoqlikdagi hamkasbini ko‘rsatib: “Qahva unga tegishli bo‘limda!” – dedi.
Bo‘lim? Shu yo‘l chekkasidagi kattaligi bitta xonamcha keladigan gaz quyish shoxobchasida-ya?

Yana bir misol: mamlakat bo‘ylab parvoz vaqtida styuardessa o‘tirganlarga “Barchangizdan uzr so‘ray- miz, sizga va’da qilingan film bugun qo‘yilmaydi. Keytering bordga yanglishib boshqasini olib chiqibdi”, – deya e’lon qildi.

Navbatdagi holat: pissa yetkazib berish xizmati, aftidan, bizning buyurtmamizni yo‘qotib qo‘ygandi. Bu vaqtda oilam qorni och holda mashinada o‘tirar, men esa pissamizni kutib, u yoqdan-bu yoqqa borib-kelardim. Shu payt peshtaxta ortidagi yigit dabdurustdan: “Meni ayblamang, navbatim endigina boshlandi!” – deb qoldi.

“Bu mening aybim emas”, “Bu mening vazifamga kirmaydi” yoki “Mening muammoim emas...”ga o‘xshash gaplarni tez-tez eshitamiz. E’lonlar taxtasidagi yozuv ko‘zimga cho‘g‘day ko‘ringanining qisman sababi – o‘sha fikrga to‘la qo‘shilganimda. Biroq meni kimdir shax- siy javobgarlikka yetarlicha jiddiy qarab, bu yozuvni birinchi navbatda shu taxtaga joylash uchun mas’uliyat hissini tuya olgani lol qoldirgandi.

Men ham buni chuqur his qilganim sababli ushbu kitobni yozdim.

Xo‘sh, bu kitob kim uchun o‘zi? Mazkur asar:

“Anavi bo‘lim qachon o‘z ishini to‘g‘ri bajaradi?”
“Nega ular yaxshiroq muloqot qila olmaydi?”
“Kim qovun tushirdi?”
“Nega biz bu o‘zgarishlarni boshdan kechirishimiz kerak?”
“Qachon menga birov o‘rgatadi?”
“Nega biz yaxshiroq odamlarni topa olmayapmiz?”
“Kim bizga aniq tushuncha beradi?”ga o‘xshash savollarni eshitgan yo so‘ragan har qanday kishi uchundir.

Bu savollar yetarlicha bezarar ko‘ringani bilan, mas’uliyat hissi yetishmasligini bildiradi (men “shaxsiy javobgarlik” atamasini ma’qul ko‘raman) va u biz bugun duch kelayotgan ko‘plab muammolarning ildizi sanaladi.

Aksincha, fikrlash tarzimizni o‘zgartirib, javobgarlik hissi kuchliroq bo‘lgan savollarni berish tashkilotlarimiz va hayot tarzimizni yaxshilash yo‘lidagi eng ta’sirli va samarador choralardan biridir.

“Savol ortidagi savol” (SOS!) yillar davomida takomillashtirilgan qurol bo‘lib, kishilarga, shu jumladan, menga ham, o‘zimiz haqimizda yaxshiroq savol- lar berish orqali javobgarlik hissini oshirishga ko‘maklashadi.

Men bu g‘oya haqida 1995 yildan beri yozaman va gapiraman, mavzu esa har qachongidek o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Deyarli har kuni SOS yordamida unum- dorlik oshgani, yakdillik kuchaygani, stresslar kamaygani, munosabatlar sog‘lomroq bo‘lgani va xaridorga sifatliroq xizmat ko‘rsatilgani haqidagi muvaffaqiyat tarixini eshitaman.

Har holda, odamlarning SOSdan olayotgan eng katta foydasi shaxsiy ehtiyoj bilan bog‘liq: bu tarzda fikr- lay boshlaganlari hamon barchasi o‘z-o‘zidan yaxshilanadi. Odamlar ko‘proq zavq tuya boshlaydilar. Shaxsiy javobgarlik yo‘lini tanlaganlar uchun hayot go‘zal va yoqimliroqdir.

Xullas, yuqorida sanab o‘tilganga o‘xshash savollar- ni eshitgan bo‘lsangiz, boshqalardagi mas’uliyatsizlik hafsalangizni pir qilgan bo‘lsa yoki o‘zingizda shunday fikrlash tarzining ayrim jihatlarini payqagan bo‘lsangiz, bu kitob siz uchun! Mutolaadan zavqlaning!