Уолтер Айзексон: Код Бузар. Женнифер Даудна, ген таҳрирлаш ва инсоният келажаги

«Asaxiy Books» лойиҳамиздан янги қадам, Уолтер Айзексоннинг «Код бузар» китоби ўзбек тилида.

Time, The Washington Post, Smithsonian Magazine, Amazon, BookPage, Science News, Bloomberg томонидан энг яхши китоблардан бири сифатида тан олинган илмий-оммабоп китобни кутиб олинг. Сизни 736 бетлик илм-фан дунёсига қизиқарли ва ҳаяжонли саёҳат кутмоқда.




• Генетика қанчалик катта ютуқларга эришди?
• Ген таҳрирлаш ҳаётимизда нималарни ўзгартиради?
• Нобел мукофоти қандай қўлга киритилади?
• Буюк олим тарбиялаш қанчалик осон?
• АҚШда илмий муҳит қанақа, олимлар ва лабораториялар ўртасида рақобатчи?

1953 йил ДНК структураси кашф этилгач, ер юзидаги барча жонзотларнинг ҳаёт коди маълум бўлди. Бу мисли кўрилмаган кашфиёт эди. Галдаги қадам ана шу кодни ўзимиз ёза олишимиз, уни бузиб, қайта таҳрирлашни ўрганиш эди. Ҳаёт кодини қайта ёза олсак, биз нафақат турли туғма генетик касалликлардан ва саратондан халос бўлишимиз, балки танамизни исталган шаклда – рангимиз, мушакларимиз ҳажми, касалликка қарши иммунитетимизни ўзимиз истаган томонга ўзгартиришимиз мумкин бўларди. Уолтер Айзексон генетик кодни бузишга катта ҳисса қўшган олим, Нобел мукофоти лауреати Женнифер Дауднанинг фаолияти, тадқиқотлари ҳақида ҳикоя қилар экан, шу баҳонада ген муҳандислиги вужудга келиши жараёнидаги мураккабликлар, ахлоқий масалалар, олимлар ўртасидаги рақобатлар, илмий кашфиёт ва ихтиролар қандай қилинишини ўқувчига қизиқарли шаклда сўзлаб беради.

Леонардо да Винчи ва Стив Жобснинг муаллифи Нобел мукофоти совриндори Женнифер Даудна ва унинг ҳамкасблари касалликларни даволаш, вируслардан ҳимоя қилиш ва соғломроқ чақалоқларга эга бўлиш имконини берадиган инқилобни қандай бошлагани ҳақидаги жозибали ҳикояси билан қайтди.



Женнифер Даудна олтинчи синфда ўқиб юрган вақти бир куни уйга келиб, отаси унинг тўшагида «Қўшалоқ спираль» номли китобни қолдириб кетганини кўрди. У буни ўзи яхши кўрган детектив эртакларидан бири деб ўйлаб, четга суриб қўйди. Шанба куни ёмғирли ҳавода китобни ўқиганида, у қайсидир маънода ҳақ эканлигини англади. Саҳифаларни тез варақлар экан, у ҳаёт кодини кашф қилиш учун рақобат ортидаги шиддатли драмага қойил қолди. Ўрта мактаб маслаҳатчиси унга қизлар олим бўлмасликларини айтган бўлса ҳам, у шундай қилишга қарор қилди.



Табиат қандай ишлашини тушуниш ва кашфиётларни ихтирога айлантириш иштиёқидан келиб чиққан ҳолда, у китоб муаллифи Жеймс Уотсон ДНК тузилишини кодли равишда кашф этганидан бери энг муҳим биологик ютуқ эканлигини айтганига қулоқ тутади. У ва унинг ҳамкорлари табиатга бўлган қизиқишни инсон зотини ўзгартирадиган ихтирога айлантирди: ДНКни таҳрирлай оладиган, ишлатиш учун қулай восита. CRISPR номи билан танилган бу ихтиро тиббий мўъжизалар ва ахлоқий саволларнинг ажиб янги дунёсини очди.

CRISPRнинг ривожланиши ва коронавирусга қарши вакциналарни яратиш пойгаси бизнинг кейинги буюк инновацион инқилобга ўтишимизни тезлаштиради. Ўтган ярим аср микрочип, компьютер ва интернетга асосланган рақамли аср бўлди. Энди биз ҳаёт илми инқилобига киряпмиз. Энди рақамли кодлашни ўрганаётган болаларга генетик кодни ўрганувчилар ҳам қўшилади.



Бизни вирусларга камроқ сезгир қилиш учун янги эволюцион хакерлик кучларимиздан фойдаланишимиз керакми? Бу қандай ажойиб неъмат бўларди! Ва депрессиянинг олдини олиш ҳақида нима дейиш мумкин? Ҳммм... Ота-оналарга, агар имкони бўлса, фарзандларининг бўйи, мушаклари ёки IQ ни оширишга рухсат беришимиз керакми?

CRISPRни кашф этишга ёрдам берганидан сўнг, Даудна ушбу ахлоқий муаммолар билан курашда етакчи бўлди ва унинг ҳамкори Эммануэл Шарпентиер билан 2020 йилда Нобел мукофотини қўлга киритди. Унинг ҳикояси ҳаётнинг келиб чиқишидан тортиб туримизнинг келажагигача бўлган табиатнинг энг чуқур мўъжизаларини ўз ичига олади.


Китоб ҳақида ОАВ ва машҳурлар фикри:
«Код Бузар мукаммал ёзувчи, мукаммал мавзу ва мукаммал вақтни бирлаштирганини англатади. Натижа деярли шубҳасиз йилнинг энг муҳим китобидир.»
— Minneapolis Star Tribune

«Айзексон ҳамма нарсани одатдагидек тиниқ наср билан баён қилади; Бу жадал ва жозибали ва ҳатто кулгили. Сиз илм-фаннинг ўзини ҳам, илм-фан қандай амалга оширилишини, жумладан, кўплаб фитналарни ҳам чуқурроқ англаб етасиз.»
— The Washington Post

«CRISPR тарихини етказувчи ва каттароқ мавзулар: кашфиёт табиати, биотехнологиянинг ривожланиши ва кўплаб олимларни ҳаракатга келтирадиган рақобат ва ҳамкорлик ўртасидаги нозик мувозанатни ўрганувчи моҳир асар .»
— Нью-Йорк китоблар шарҳи.

«Замонамизнинг энг илғор биологик технологияларидан бирини ва унинг туғилишига ёрдам берган ижодкорларни ўрганадиган ғайриоддий китоб. Бу ажойиб асар давримиз учун мутлақо зарур бўлган китобдир.»
— Сиддхарта Мукержи

«Энди биз ҳар қачонгидан ҳам кўпроқ табиатнинг гўзаллигини ва илмий тадқиқотларнинг аҳамиятини қадрлашимиз керак; Ушбу китоб ва Женнифер Дауднанинг карьераси ҳаёт қандай ишлашини тушуниш қанчалик ҳаяжонли эканлигини кўрсатади.
— Суэ Десмонд-Ҳеллманн

«Биз кирган ажиб ... янги дунё учун ажралмас қўлланма.»
— Pittsburgh Post-Gazette

«Илм-фандаги навбатдаги катта мавзу ҳақида муҳим китоб ва Айзексоннинг яна бир энг яхши таржимаи ҳоли.»
— Киркус шарҳлари


Муаллиф ҳақида:
Уолтер Айзексон 1952 йил 20 майда Ню-Орлеанда туғилган америкалик журналист, ёзувчи ва биограф; Стив Жобс, Генри Киссинжер, Бенжамин Франклин, Алберт Эйнштейн ва Леонардо да Винчининг машҳур таржимаи ҳоллари муаллифи.

У Туланда тарих профессори, Аспен институти бош директори, CNN раиси ва Time журнали муҳаррири бўлган. 2009 йилда «Америка Овози» ва «Озодлик» радиостанцияларини назорат қилувчи Телерадиокомпания бошқарувчилари кенгаши директори этиб тайинланган.