Федор Достоевский: Иблислар

Иблислар: уч қисмли роман / Ф. Достоевский

Тошкент: Dunyo Nashr, 2025. – 784 б.
ISBN 978-9910-8672-3-1

«Иблислар» романи 1870–1871-йилларда ёзилган. Асар яратилганидан бери у соф рус ҳодисаси, Европа ҳодисаси, умумжаҳон ҳодисаси сифатида ўқилиб ва англаниб келмоқда.

Тўла ишонч билан айтиш мумкинки, бу ғоя азоблари ва улар чангалда тўлғонаётган, янги умумжаҳон титроқларини уйғотаётган инсон изтироблари эканлиги аён бўлмоқда.

Африка, Америка, Осиё заминларида тинамай, кундалик содир бўлаётган фожиалар – онг оғриғи енгилмас, чалкаштирувчи иблис каби инсониятнинг энг чуқур ва сирли ҳужайраларига жойлашаётганини кўрсатди.

Достоевскийнинг тенгсиз кинойаси, ҳаҷвияти, мислсиз психологик таҳлили ва тасвир даҳоси бу оғриқнинг моҳиятини очиб, одамларни сергаклантиради.

«Иблислар»нинг ўлмас маърифати ана шунда.

Рус ёзувчиси Фёдор Достоевскийнинг ижодий фаолияти 1844 йилда бошланган. Унинг биринчи романи — «Қашшоқлар» (1846). 1847 йилдан рус инқилобчиси ва утопик социалисти М. В. Петрашевский тўгарагига қатнашиб, утопик социализм ғояларини қўллаб-қувватлагани, мавжуд давлат тузумини куч ишлатиб ўзгартиришга ҳаракат қилгани учун Достоевский 1849 йилда ўлим жазосига ҳукм қилинади. Бироқ нуфузли давлат ва жамоат арбобларининг аралашуви натижасида подшо Александр II унинг ўлим жазосини тўрт йиллик каторга сургунига алмаштиради.

Узоқ муддатли сургун Достоевский ижодида ўз ифодасини топади. «Степанчиков қишлоғи ва унинг аҳолиси» (1859), «Ҳақоратланган ва хорланганлар» (1861), «Ўлик уйдан мактублар» (1861–1862) асарлари инсонлик қиёфасини йўқотган руслар ҳаётига бағишланган. «Жиноят ва жазо» (1866) ва «Идиот» (1868) романларида рус халқи маънавий муаммолари бадиий боёқларда ёрқин акс эттирилган. «Жинлар» (1871–1872) ва «Ўсмир» (1875) романларида эса рус зодагонлари орасида маънавий қашшоқлик, очкўзлик ва худбинлик каби иллатлар чуқур илдиз отгани кўрсатилган. «Ака-ука Қарамазовлар» романинида жамият ва шахс ўртасидаги зиддият, руҳий инқироз ва фожеа ўз ифодасини топган.