Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf: Qur'on ilmlari

Bir kuni Qo‘qon tarafdan bir guruh kitobsevar ziyoratchilar kelishdi. Ularga o‘xshash odamlar bilan suhbatlashish insonning ruhini ko‘taradi. Kitob o‘qishning o‘zi kishiga qanchalik zavq bersa, u haqda suhbatlashish ham shunchalik zavq baxsh etadi. Mazkur ziyoratchilar bilan bo‘lib o‘tgan serzavq, mazmunli suhbat davomida ulardan biri quyidagilarni aytdi: «Qurʼon fazilatlari» kitobingiz uchun alohida tashakkur aytamiz. Bu kitobni o‘qish orqali ko‘p narsani bilib oldik. Eng muhimi, o‘zimiz qanday kitobning ummati ekanimizni anglab yetdik va bu bilan faxrlandik…»
Bu oddiy o‘quvchining gaplari menga qattiq taʼsir qildi. Yaxshi niyat bilan qilingan ishning ijobiy natijasini ko‘rish, u haqda eshitish har qanday kishiga quvonch baxsh etadi. O‘sha kezda men ham mana shunday hisni tuydim, lekin shu bilan birga, bu narsa kaminaga bajarilishi lozim bo‘lgan ishlarni yana ham jiddiyroq tarzda ado etib borish zarurligi masʼuliyatini yukladi. Binobarin, hadis ilmlariga oid “Mustalahul-hadis” kitobini yozib bitirgandan so‘ng «Ulumi Qurʼon» bo‘yicha ham bu ilmning asoslari va qoidalariga amal qilgan holda alohida kitob bitishga azmu qaror paydo bo‘ldi. Qo‘limizda mavjud bo‘lgan manbalardan foydalanib, bir kitob taʼlif qilishga ojizona qo‘l urdik.
Alloh taolo barcha ishlarimiz qatori, bu ishga ham O‘zi yordamchi bo‘lsin! Zotan, U Zotdan o‘zga yordamchi yo‘q! U Zot qanday ham yaxshi Xoja va qanday ham yaxshi Yordamchi!

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf

MUNDARIJA

Kirish

BIRINCHI QISM

«Ulumi Qurʼon»ning taʼrifi
«Ulumi Qurʼon»ning ahamiyati
«Ulumi Qurʼon»ning tarixi
Vahiy
Vahiyning turlari
Vahiyning darajalari
Hadis, hadisi qudsiy va Qurʼon
Qurʼoni karimning taʼrifi
Qurʼonning ismlari
Qurʼonning nozil bo‘lishi
Qurʼon vahiysining boshlanishi
Muhammad sollallohu alayhi vasallam va vahiy
Qurʼoniy vahiy holati
Muhammad sollallohu alayhi vasallam va Qurʼon
Vahiyni tushunib yetmaslik
Qurʼoni karimning tarqoq nozil bo‘lishi hikmatlari
Qurʼoni karimdagi ilk va so‘nggi nozil bo‘lgan oyatlar
Ilk nozil bo‘lgan oyatlar
So‘nggi nozil bo‘lgan oyat
Qurʼoni karim oyatlarining makkiy va madaniyga taqsimlanishi
Makki va madaniy oyatlarning taʼrifi
Makkiy va madaniy oyatlarni bilishga eltuvchi yo‘l
Makkiy va madaniy oyatlarning alomatlari
«Sababi nuzul» ilmi
Sababi nuzulni bilish yo‘li
Sababi nuzulning ifoda turlari
Sabab bir nechta, nozil bo‘lgan narsa bitta bo‘lishi
Sabab bitta, nozil bo‘lgan oyatlar bir nechta bo‘lishi
Qurʼoni karim eʼjozi
Qurʼonning arablarni bellashuvga chorlashi
Qurʼoni karimning bayoniy eʼjozi
Qurʼoni karimning ilmiy eʼjozi

IKKINCHI QISM

Qurʼoni karimning jamlanishi
Qurʼoni karimning Rasululloh sollallohu alayhi vasallam davrlarida qalblarda jamlanishi
Qurʼoni karimning Rasululloh sollallohu alayhi vasallam davrlarida sahifalarda jamlanishi
Qurʼoni karimning hazrati Abu Bakr davrlaridagi jamlanishi
Qurʼoni karimning hazrati Usmon davrlaridagi jamlanishi
Usmoniy Musʼhaflar haqida
Oyat va suralarning tartibi
Qurʼonning yetti harfda nozil bo‘lishi
Rasmi Usmoniyning takomillashuvi

UCHINCHI QISM

Qurʼoni karimda nasx
Nasx qilinadigan hukmlarning turlari
Nasxning hikmatlari
Nasx bilan xoslash orasidagi farq
Nasxning o‘rinlari
Qurʼonning Qurʼon bilan nasx bo‘lishining qismlari
Qurʼoni karimda muhkam va mutashobih
“Muhkam” va “Mutashobih” ulamolar istilohida
Mutashobihning qismlari
Suralarning avvalidagi harflar va mutashobih sifatlar
Suralarning avvalidagi harflar
Alloh taboraka va taoloning mutashobih sifatlari
Mutashobih sifatlar bo‘yicha salaf va xalaflarning tutgan yo‘llari
Mutashobih sifatlar va salaflar
Mutashobih sifatlar va xalaflar
Xulosalar
Mutashobih sifatlarga oid oyatlardan namunalar
Mutashobih sifatlardan namunalar
Ulamolarning mutashobihga munosabatlari to‘g‘risidagi xulosa

TO‘RTINCHI QISM

Qiroatlar va qorilar
Qiroatlarning manbasi
Tafsir va mufassirlar
Movarounnahrda tafsir ilmi
Yangi tafsirlar
Qurʼoni karim maʼnolari tarjimasi
Manbalar ro‘yxati