Одил Ёқубов: Диёнат

Диёнат” романи ижтимоий талқин устуворлик қилган асар ҳисобланади: “Мингбулоқдан келадиган бир ариқ сув дам офтобда кумушдай ярқираб, дам ариқ тагидаги гиёҳлар рангида ажиб товланиб, дарёдай ҳайқириб оқмоқда эди. Ҳайдар ариққа етмасданоқ кийимларини ечиб, бедазорга отиб юбордида, ҳуркак отдай олдиндан дир-дир титраб, ўзини сувга отди. Муздай булоқ суви аъзойи баданидан ўт чиқариб юборибдики, у жонҳолатда сувда ўйноқлаб, ўзини у қирғоқдан-бу қирғоққа отди, лекин зум ўтмай танаси сувга ўрганиб, аллақандай тинчиб қолди. У тол шохини ушлаб, сувда чалқанча тушиб ётдида, кўзини юмди. Назарида, гўё сув эмас, кимнингдир мулойим қўли унинг ҳорғин танасини меҳр билан силаётгандай, ҳар бир ҳужайра, ҳар бир асаб толасига ором бериб, севиб силаётгандай туюлди. Қаҳрамон ҳаёти билан давр воқелигининг ўзаро зиддияти асар фалсафасини – диёнат, ор-номус, иймон-эътиқод каби инсоний сифатларнинг моҳиятини илғаб олишда муҳим аҳамият касб этади. Ушбу ўзаро муросасиз жанг, шахс ўзлигини англашга даъват этади. "

Муаллиф табиат манзарасини таҳлил марказига олиб чиқади. Парчада ўзига хос мазмун касб этиб, унда қаҳрамон ички дунёси, яшаш майдони ва фалсафий дунёқараши акс эттирилади. Ҳайдар образи тадрижига назар ташласак, унинг ҳаёт йўли ўзгачалиги кўзга ташланади. Бўлажак олим тўқ оилада вояга етади. Унинг отаси Отақўзи миллионер раислардан бири. Қалби фахр ва ғурурга тўла йигитча тоғаси Нормурод Шомуродовни даставвал унча тушунмайди. Кўнглига ишқ олови тушган персонаж турмуш моҳиятига кириб борган сайин домлани англай бошлайди. Аслида қаҳрамонда юзага келган эврилиш ташқи воқеликка бўлган муносабат шаклида аниқлик касб этади. Теварак-атрофда рўй бераётган ҳодисалар уни ўйлашга, фикрлашга мажбур этади. Энди у илгари фахрланиб юрган отаси боши берк кўчага кириб қолганлигини англайди. Бироқ энди тавба ва тазарруга ўрин йўқ! Муаллиф қабариқ тасвир призмасида инсон идрокини банд этган ижтимоий-руҳий муаммоларни кўндаланг қўяди. Хотиралар динамикасида қайта тикланган имконият асар лейтмотивини ташкил қилади. Адиб йўл қўйилган камчиликлар, адашишларни мантиқан аниқ тасвирлайди. Лекин баҳолашни эмас, инсон дунёқарашидаги эврилишларни кўрсатишни биринчи планга чиқаради.